Ik blader in een oud album, als er Duitsers op bezoek komen moeten ze er altijd mee lachen omdat er zoveel oude Duitse ‘merken’ in staan. De Mark, de nationale treinmaatschappij … zag ik er zo uit in 1992? Die rode Arafatsjaal, een even rode slaapzak … mijn moeder was wellicht weer eens doodongerust. ‘Woa zit oenzen oedsten nu were?’. Mijn vrouw vandaag gaat er iets relaxter mee om.
Als ik de krantenartikels uit 1992 in dat album lees lijkt er helaas niet zoveel veranderd, de Groenen waren nog een kleine partij maar voor de rest waren er duidelijk nieuwe fascistische opflakkeringen in het oosten van Duitsland. Intussen heeft de Afd in delen van de ex-DDR vaste voet aan de grond, een blijvertje lijkt het wel. De gedachte is ondraaglijk …
Maar misschien zal ik door ‘Ons soort mensen’ van Julie Zeh te lezen en ‘Mijn eeuw’ van Günter Grass daar toch iets meer van begrijpen. Niet oordelen, wel begrijpen, het lukt me niet altijd maar beitel het maar op mijn zerk …
De man van reisboekhandel Zanzibar toonde me dat ik door de Harz moest om in Potsdam te geraken. Net wat ik nodig heb zei ik hem, desolate bossen, kilometers lang. Even Kallo loslaten. Geen mails, enkel een Nokiabaksteentje voor ‘Notwende’.
Ik kom wellicht terug op 16 november … maar niet zonder diep te duiken, het leven te drinken … (vrij naar Spinvis).
MAANDAG 8 NOVEMBER 21
GEEN REIZEN ZONDER LEZEN
Reizen zit hem in kleine en fijne details. Marcus bedient me in een vegetarische eetplek in Kassel en is nieuwsgierig naar het boek ‘Doe het dan voor mij’ van de Duitse therapeute Irmgard Hülsemann, dat op een verbluffende feministische manier met ‘liefdes-en gehoorzaamheidspatronen’ komaf wil maken.
In het treincoupé tussen Aken en Siegen las ik ‘Mijn eeuw’ van Günther Grass en treinend naar deze grote stad in de deelstaat Hessen dit ‘afscheid van de vrouwelijke onderdanigheid’, een passende ondertitel.
Marcus wil later literatuur studeren en we wisselen uit met mondkapjes aan over Juli Zeh en de stad Lübeck.
DINSDAG 9 NOVEMBER 21
Prachtige herfstige fietstocht onder een stralende zon door het dal van de Fulda, een rivier die hier door het Hessische landschap kronkelt.
Hann Münden is een oude stad na dertig kilometer met prachtige vakwerkhuizen, ik eet er een Indische schotel om de volgende veertig kilometer naar Göttingen te overbruggen. De cheffin is gestresst, ik geef een dikke fooi aan de mevrouw die me bedient en die op haar kop krijgt.
Reigers en aalscholvers houden een siësta, het enige waar ik moet op letten is om niet uit te glijden over het opgehoopte gevallen blad op mijn R1-route die ik dit moment van het jaar helemaal voor mij alleen lijk te hebben.
WOENSDAG 10 NOVEMBER 21
BIJZONDERE GESPREKKEN MET BIJZONDERE DUITSERS
Lang ontbijtgesprek met Renate van ‘Vrienden op de fiets’ in Göttingen. Heeft literatuur gestudeerd. We kunnen het snel goed vinden met elkaar. De universiteitsstad telt 130.000 zielen, waarvan dertigduizend studenten, de stad wordt rood-groen bestuurd, het valt op hoe massaal er gefietst wordt tussen de prachtige gebouwen.
Renate heeft er vertrouwen in dat het goed komt met deze Ampel-coalitie maar is zich ook bewust dat rood, geel en groen compromissen zullen moeten sluiten. 25 kilometer verder woont Afd-boegbeeld Björn Hocke die Renate zonder omwegen een nazi noemt. Ze was zelf getrouwd met een Egyptenaar, multi-religieus ingesteld en allergisch voor alles wat naar racisme en discriminatie ruikt.
Halfweg de rit –nabij Herzberg- zit ik koffie te drinken met Marcus die gediend heeft bij het Franse Vreemdelingenlegioen, hij toont me oude foto’s mét mitrailleur van zijn heftige verblijf in Algerije, hij ‘diende’ ook in Marokko.
Ik probeer te ontfutselen wat al dat geweld met hem heeft gedaan maar hij duwt dat gesprek voor zich uit. Het is vijftig jaar geleden dat hij nog Frans sprak maar hij slaat zich aardig uit de voeten.
Ik nader de Harz, passeer Herzberg am Harz en ga slapen in Bad Lautenberg. Ik hou de wijze woorden vaan vriend Ward in gedachten: Ge moet den berg nie over, kikt er geweune noar …
DONDERDAG 11 NOVEMBER 21
OOK IN BAD SACHSA MOETEN ER NOG BANKEN ZIJN …
In Steina zoekt de bakker een overnemer en brak een verwoestende pest uit in 1573, er wandelt vandaag ook een oudere man die met zijn wandelstok tegen mijn benen tikt en me vraagt of ik geen koude billetjes heb. In Bad Sachsa ben ik toe aan een dubbele espresso, de man uit Kroatië is bijzonder vriendelijk.
Hier in de kleine dorpen in Nieder-Sachsen bots ik in mijn fantasie overal op personages uit ‘Ons soort mensen’ van Juli Zeh. Het dorp Unterleuten uit de dikke roman lijkt inwisselbaar met Werna en Appenrode.
Bad Sachsa-observatie. Veel rollaters, veel wandelstokken, veel geschuifel, heel veel senioren pekkelen van de Konditorei naar de Apotheke. Het doet me meteen reflecteren over de duidelijke oproep in DS van vorig weekend met de welluidende titel ‘Geen land voor oude mensen’ : “Of we de etalageziekte kennen, vraagt sociaal gerontoloog Dominique Verté (VUB): Je moet er eens opletten hoe ouderen die een eindje proberen te wandelen halfweg moeten stilstaan door de kramp. Dan doen ze alsof ze naar gevels en etalages staan te staren. Weet u wat wonderen zou doen? Zitbanken op de juiste afstand van elkaar. En meer openbare toiletten.” (p.14/15)
OP DE GRENS VAN DE VROEGERE DDR EN BRD.
ALTIJD WEER PLOFT DE GESCHIEDENIS ME IN HET GEZICHT.
In een ongelooflijk klein plekje in de Harz zijn ook al Dirk en Greet uit Zichem gepasseerd leidt ik uit de coronalijst af.
Het koppel baat al 35 jaar dit schitterende restaurantje uit, ik zeg dat ze mogen kiezen uit de menukaart en ze schieten in de lach. Er speelt zachte accordeonmuziek, meer zen wordt deze reis niet meer.
Op de grens van Bad Sachsa en Ellrich word ik door veel geschiedenis overdonderd. Ik bevind me terug in Thüringen, er zijn niet alleen de sporen van de gesloten grens die warempel op elf november 1989 werd opgeheven, dag op dag 32 jaar geleden. Maar hier –aan de rand van het slaperige stadje- bevind zich ook een KZ-Lager, een bijkamp van Dora waar achtduizend gevangenen van over heel Europa in gruwelijke omstandigheden labeurden, van de honger en het zware werk omkwamen.
In maart 1945 was het eigen Krematorium klaar, het werd gebouwd omdat hoofdkamp DORA de menselijke verbrandingen niet kon slikken. In amper één maand tijd werden nog duizend lichamen tot as herleid. Er is een herdenkingsplaat van de stad Leuven. Zijn hier veel Leuvenaars omgekomen?
De sporen van nazi-Duitsland zijn overal. In Ilfeld een herdenkingsplaat van de Dodenmarsen, bij het ontruimen van Dora lieten ook weer vele duizenden weerloze uitgeputte gevangenen het leven.
Er staat me na de Kartoffeln mit Gemüse und Schnitzel een zware klus te wachten. Trachten Quedlinburg te bereiken, dat zal wellicht niet zonder slag of stoot gaan.
Het is snel donker en berekoud maar toch zweet ik als een rund, zeker tot Hasselfelde is het alleen maar nijdig klimmen. De fietsveldwegels zijn kapotgereden door de zware rupsbanden van de houtindustrie, het is ploeteren door dikke lagen rode moddersmurrie. Waar een wil is zoek ik een weg en via Wendefürth en Wienrode bereik ik Thale en ook nog Quedlinburg. In de Unescohoofdstad heeft Sofie een warme kamer geregeld.
VRIJDAG 12 NOVEMBER
FEININGER IN QUEDLINBURG.
Ik ben mijn hart verloren in Quedlinburg. De stad is een pareltje, in de vroege morgen is er amper verkeer. De kerken zijn achthonderd jaar oud, in het Museum voor Grafische Kunst is een prachtige expositie over Lyonel Feininger, geboren in New York in 1871 en ook daar gestorven in 1956. Deze bijzonder veelzijdige kunstenaar was betrokken bij Bauhaus (1919-1933). Er zijn schilderijen, litho’s, schetsen met houtskool, ruwe potloodtekeningen, vaak ook nog ontwerpen.Thema’s zijn legio: Parijs, internationale politiek, Stralsund, Halle, de Oostzee, duinen, het leven der fietsers rond de vorige eeuwwisseling, kathedralen en kerken, één kerk in Weimar zorgde voor veel artistieke oogst.
Het is zalig kuieren, de herfstzon is weldadig, een goed plan om een rust-en wandeldag in te lassen na de hectische fietstocht gisteren.
VELE LAGEN OVER DE DDR.
DE BOEKEN VAN ZEH ZIJN SCHITTERENDE TALISMANNEN IN HET OOSTEN VAN DUITSLAND.
En altijd weer zijn er die dubbele en nooit éénduidige gesprekken over de DDR-Zeit. Een dame van de infobalie toont me foto’s van hoe verloederd Quedlinburg er aan toe was voor 1989 en welke inhaalbeweging er is ingezet. En toch: hoewel het consumptiepeil is gestegen mist ze de geest van samenwerking van voor de Wende. Sluit ze qua gevoelswereld en ideologie aan bij het personage Kron uit ‘Ons soort mensen’ (Kron is een verbeten communist), Zeh heeft de enorme literaire gave om personages zeer raak te portretteren met woorden.
Ze doet dat bvb. op pagina 115: “ De neoliberale ideologie, vermomd als een mengeling van pragmatisme en prestatiegerichtheid, veroverde de laatste hoekjes van het maatschappelijk leven. In de Stasi-tijd werd er minder gespioneerd, afgeluisterd, bedreigd en ontslagen dan vandaag de dag, en toch noemde het nieuwe systeem zichzelf democratie. Eén voor één waren de sociale verbanden geërodeerd. Wat er vandaag in de Landmann bijeen was gekomen, was geen dorp meer maar een lotsgemeenschap van individuele strijders. Als Kron daarop wees, werd hij een hopeloze nostalgicus genoemd (…)”.
AFSLUITEN MET EEN KLEZMERCONCERT IN QUEDLINBURG. BETER KAN NIET.
De uitbaatster van het stationsbuffet trekt een blik dikke erwtensoep open, de tijd is hier zo ongelooflijk blijven stilstaan. Ik schrijf 5 postkaartjes maximaal vol naar familieleden en vrienden.
Ook aan haar de vraag hoe ze de Honecker-tijd heeft ervaren. Met politiek was ze niet bezig, politieke vrijheid of onvrijheid was dan ook niet iets waar ze wakker van lag. Wat ze wel sterk ervaart: in de DDR-tijd had iedereen werk en waren de huurprijzen niet zo hoog, er was veel minder stress en competitie. Ik vermoed dat dit standpunt door heel veel Saksers gedeeld wordt. In heel haar betoog valt het woord migrant geen enkele keer. Toch haalt de Afd hier net als in Thüringen bijna een kwart van de stemmen.
Straks een Klezmerconcert in de Sint-Niklaaskerk, daar moest niet eens voor gereserveerd worden. Gewoon komen is voldoende zeggen drie beminde parochianen in koor in een bijgebouwtje van de oude kerk. Leven kan ook simpel zijn in Quedlinburg.
HET CONCERT IS EEN TOPPER
Een zittende accordeonist (Bajan staat er op de affiche) en een staande klarinettist, zij vullen de hele kerk met bekende en minder bekende Jiddische nummers. Het publiek joelt, ik zie een vrouw haast kinderlijk in haar handen wrijven als Alexander Danko op de bajan een bekend stukje van Bach speelt.
Een mooiere afsluiter is amper denkbaar voor een boeiende week in Duitsland.
コメント