Zaterdag 9 april – maandag 24 april 2023
Aken, 7 februari 2023
TICKET NAAR LJUBLIJANA BEET !
Net als in 2022 word ik als enige onderschept door drie zwaar bewapende politie-agenten in het station van Aken. Een sportmuts, sokken over de broekspijpen, een sjofele zak met doorrijpe bananen? Ik ben opnieuw verdachte nummer 1.
In mijn beste sint-leo Duits antwoord ik dat "ich bin hier für ein ticket für eine Reise mit Eminem Fahrrad nach Kosovo zu regeln".
De rest is routineuze geschiedenis. Op 9 april mag ik om 12u51 mijn zwaarbepakte fiets in dit station op de trein zetten naar Villach en daags nadien naar de hoofdstad van Slovenië verdertreinen.
En van dan of daar af zal ik Wim de Craene indachtig verdergaan, met vallen en opstaan, tot ik Kosovo nader.
Wordt vervolgd.
Dinsdag 14 maart 2023
EEN ONEINDIGE FIETSREIS
De kans is groot dat u nog nooit van Heinz Stücke hebt gehoord, dat was ook voor mij zo tot Sofie me vertelde dat er op Netflix een docu is over een man die 51 (!) jaar onafgebroken gereisd heeft, in hoofdzaak met zijn fiets.
Het is een meer dan merkwaardig verhaal van een meer dan merkwaardige man. In de docu ‘The man who wanted to see it all’ wordt hij een globetrotter op de fiets genoemd, een fietsende Marco Polo, iemand met een extreem nomadisch bestaan. Heinz kon leven van foto’s die hij onderweg nam en hij ‘verkocht’ zijn unieke verhaal af en toe aan grote bladen om wat geld te verdienen.
211 LANDEN
Ook nu hij zich met een rollater behelpt blijft hij een kwieke verschijning. Zijn moto was het grootste deel van zijn leven dat het leven in beweging moet blijven. Tijdens zijn onmetelijk aantal trips –Heinz is in 211 landen geweest- was de fiets zijn paspoort, zeker als hij bijvoorbeeld zonder geld in Bagdad arriveerde gaf net zijn volgepakte fiets het vertrouwen aan ‘locals’ om hem onderdak te geven.
Sofie zegt een paar keer in mooi Westvlaams ‘tis just lik gie’, ze heeft het over zijn licht gebogen houding, zijn zwaar bepakte fiets, een muilezel noemde vriend Tuur die recent, zijn kepie maar ook zijn immense verzameling foto’s, dia’s, attributen als drinkbussen, velgen, pions, fietszadels … het is een collectie waar Heinz de rest van zijn leven zoet mee is. Op zijn vele tochten hield hij dagboeken bij op een archaïsche manier, hij trok zeer fraaie beelden, dat resulteerde in honderdduizenden foto’s …
TEDERE DOCU
Er zijn ook momenten van twijfel en tedere levensfilosofie, Heinz heeft met zijn radicale keuze voor dit leven ook offers gebracht. Zijn ouders Fritz en Maria stierven beiden zonder dat hij in de buurt was. Maar het reizen was nu eenmaal zijn leven geworden.
Wat ik ook herken: hij kocht geen souvenirs maar vond constant dingen langs de weg, moersleutels bijvoorbeeld, daar heeft hij een hele verzameling van.
Heinz hoefde geen records te vestigen, hij lijkt in harmonie met het leven dat hij heeft geleid, rond hem bouwde hij een mondiale familie, zijn ‘inner circle’ zijn zestig mensen over de hele wereld waar hij een innige relatie mee opbouwde en waar hij nog altijd postkaarten naar stuurt.
IKIGAI
Een Japanse vriend noemt het begrip ‘ikigai’, het staat symbool voor ‘iets waar je goed in bent, iets wat je graag doet en anderen ook baat bij hebben’, het tekent het leven van Heinz Stücke.
Heinz is een mens die graag gezien is … door heel velen. Zijn leven was radicaal anders dan dat van de meeste mensen maar zijn vastberadenheid en goesting om te connecteren met mensen en te fietsen en te reizen –in die volgorde noemt hij de belangrijkste dingen in het leven- heeft iets fascinerend, iets inspirerend, iets onbevattelijk …
Ik neem zijn gedachten straks mee naar Kosovo.
Vrijdag 31 maart 2023
WANNEER BEGINT DE REIS NAAR DE BALKAN?
Ongeveer tweeduizend pagina’s achtergrondsmateriaal uit Gent meegebracht naar Lokeren. Over Kosovo, Roma, (ex)-Joegoslavië … Geert Matthijs is gelukkig ook een verzamelaar, helaas voor onze vrouwen die zoveel papierdrift met lede ogen aanzien.
GEERT IS EEN ZEER DESKUNDIGE KEREL
Een lange boeiende babbel dus met Geert , bijzonder deskundig op vlak van Gentse Roma in het bijzonder en Kosovaarse Roma in het algemeen. Indrukwekkende knipselmap van vaak dramatische UNHCR-rapporten, brieven met en verslagen van onderhoud met parlementsleden, vragen en antwoorden van Romano Dzuvdipe, lokale ook vaak heftige rapporten over Roma in Mitrovica, Podgorica, Kosovo Polje, Pristina, ook debat en politisering rond niet-terugleidingsclausule …
IK WEET NIETS
Belangrijke startpositie: ik weet niets en moet nog alles leren.
Goed nieuws : ik kan veel lezen voor, tijdens en na mijn fietstocht die zaterdag begint. Ik ga ook deelnemen (en collega’s warm maken) aan een cursus verblijfsrecht op 1 juni die Geert en Artevelde verzorgt onder het motiverende/dwingende motto “het is onontbeerlijk voor goed sociaal werk”. Een appèl aan mij en aan de veldwerkers van de sector.
WAT TE DOEN?
Beginnen is alles. Geleerd van mijn leraar geschiedenis in Brugge.
Via de Slegte uit Antwerpen is ‘Begraaf me rechtop’ van Fonseca onderweg.
En nog:
· Naar CD Faith i Branko luisteren
· Starten met lezen van Rolf Bauerdicks boek ‘Zigeuners’ uit 2013, ondertitel ‘Ontmoetingen met een onbemind volk’
· Woordenlijsten Romani-Nederlands aanleggen (studeren!) , bestaat er een Romani-woordenboek?
· Intervisie rond Roma met collega’s in Ronse op 8 mei verder voorbereiden rond werken en netwerken met Roma
· Praten, luisteren, observeren, begrijpen in Kallo (work in progress)
ZONDAG 2 APRIL 2023
IFTAR IN KALLO. ZOIETS WAARDEVOLS VALT NIET TE METEN.
Voor de koersgekte losbarst spreekt dichteres, schrijfster, illustratrice Joke Van Leeuwen op Radio 1 de rake woorden uit dat het ‘meest waardevolle niet valt te meten’. Daarmee lijdt ze de maand van de filosofie in.
Er klinkt deze ochtend enthousiaste en ook weemoedige Romamuziek uit de CD-speler, ‘Stand up people – Gypsy pop songs uit Tito’s Joegoslavië” is een parel. Ik kijk naar de kippen en merels die naar broodresten zoeken, na een drukke zaterdag ben ik blij te mogen stilvallen op deze zondag.
EEN VOL LOKAAL
Het buurtlokaal in de Melkaderwijk loopt vol voor de iftar. Alle credits aan topcollega Aslihan, ze is een topper in het organiseren van verbindende activiteiten. Wat er tussen pakweg 18 en 23 uur gebeurt is inderdaad niet te meten, Joke heeft gelijk. De diepere lagen krijgen we in ons registratieprogramma niet gepropt. Sorry Hilde.
De vader van Aslihan leidt de iftar of vastenonderbreking in en duidt de betekenis van de ramadan, een maand die ook kan worden opgehangen aan kernwoorden/waarden als solidariteit en stilstaan bij medeburgers wereldwijd met honger als dagelijkse realiteit.
UNO VOOR HET ETEN
Tafels en stoelen geraken gevuld met heel veel verschillend volk. De diversiteit is geen hol begrip maar zeer concreet. Een kerel die na een lange afwezigheid terug in de wijk is, het lijkt wel wat op de parabel van de verloren zoon uit het nieuwe testament (schrijft de atheïst). Ik speel tussen zeven en acht nog wat UNO met Valbona en Yussuf en Vanessa (schrijft de Chiroleider), het loopt soms ‘smoothie’ en soms erg moeizaam met veel te veel decibels.
Valbona heeft honger, om 20u17 tast ze toe. Ik vul haar bord met burek, dat kent ze maar ook over Aslihan’s ‘wereldvermaarde linzensoep’ is ze zeer enthousiast, het gaat erin als zoete koek.. Ze heeft net daarvoor de stoelen helpen droog maken met een versleten handdoek.
HIER IS ALLES
Mira is er, Trivko ook, zij delen de ruimte met Katinka en Seppen en Dave en Sophia, zij met haar dochters, kijkt ook naar het slot van De Mol. Er is Pools gebak, chocomousse van Kelly, een paprikaschotel van Zjijavera …
Buiten wordt het altijd maar meer modder maar binnen is het goed, er wordt veel gebabbeld, een kast en tafel geraakt nog verpatst, tot middernacht wordt de vuile gang nog gedweild, de energie is bijzonder.
VRAGEN VAN RACHIDA
Rachida Lamrabet stelt in een scherp pamflet uit 2017 drie goede vragen: Wat heeft de ander nodig om goed te leven? Wat kunnen we voor elkaar betekenen? Hoe kunnen we eerst de angst verdrijven (om de ander tegemoet te treden)? Het zijn SAAMO-vragen pur sang en ik moet er vandaag, na de iftar aan denken …
JOKE
Joke Van Leeuwen zei ook nog ‘kijk anders dan gebruikelijk’, een soort oproep. We hoeven niets te romantiseren, niets exotisch te maken, ik zal me daar altijd tegen verzetten, verbloeming is niet-(h)erkenning, ik luister ook naar het gekwetste samenleven, de kwetsuren in het samenleven, Aslihan ook …
En toch … deze iftar was niettemin verbindend, bracht mensen samen die nooit de tafel delen.
Aslihan is 26, een krak in haar vak. Aslihan for president.
VRIJDAG 7 APRIL 2023
INPAKKEN EN WEGWEZEN NAAR DE BALKAN
De werkriem afleggen, opgaan in the Classics top 1000, Everbody Hurts van REM op 575.
Ik mag morgen richting Kosovo treinen en fietsen (stranden rond Sarajevo is ook goed, afkicken van afvinken) en neem mee in mijn fietstassen:
- Overzichtskaarten ex-Joegoslavië, detailkaarten Servië, Bosnië, Belgrado (nu wordt ik door die schepen in Mechelen definitief bij de digibeten ingedeeld)
- 6 boeken: Begraaf me rechtop (Fonseca), Zigeuners (Bauerdick), De reparatie van de wereld (Snajder, verderlezen), Bloedverwanten (Blagojevic en Demirovic), Kosovo - De uitgestelde oorlog (Detrez), wereldwijzer BHG
- Half zo veel onderbroeken
- Halve rol WC-papier
- 1 lange trainingsbroek (tevens pyjamabroek)
- 4 T-shirten (1 bij aanvang)
- Koersbroek (bij aanvang)
- Handschoenen , twee paar, 1 dik en 1 dun paar
- Muts, pet en bandana
- Sjaal
- Fluo regenbeschermhoes boekentas
- Buideltasje
- 7 colsonbandjes
- Tandpasta en borstel
- Internationaal reispas
- Schaar, balpennen, stiften, scheermesjes
- Twee handdoeken, dito waslapjes (voor vanboven en vanonder)
- 1 kort hemd (wit om te scoren in een burektent)
- Bankkaart, naamkaartjes
- Peperkoek De Vreeze, lepel en koffielepel, 1 vork (middelgroot), 2 kleine potten jam, Oxfamchocolade, 5 bananen, 1 startbrood
- Oplader Nokia, oplader S + Nokia + S
- Medicatie tegen insectenbeten (herinnering aan Bonn, 2020)
- 1 korte kniekbroek met broekzakken
- Regenjas (bij aanvang)
- 3 zakdoeken
- Kleine zeepbrok van natuurwinkel Rozebottel
- Slaapzak
- Schoenen (welke? Nog in beraad)
- Railpas
- 3 paar sokken
- Treinkaarten Aken naar Ljublijana + reservaties fiets
- Drinkfles en waterfles
Tada ! Rond 26 april terug !
Dag 1
De eerste horde tot Aken
Wellicht de meest eenvoudige reisdag. In goed gezelschap van Isabel Fonseca met "omzwervingen van de Roma", beklijvend en van binnenuit geschreven. Of net niet?
Op het terras van boekhandel Limerick is er een kok op pensioen die zich nu op Slam Poetry toelegt. Hij kent Hind Eljadid . Je kan altijd een nieuwe richting inslaan zegt hij.
Morgen treindag naar de Oostenrijks-sloveense grensstad Villach.
Balkan wenkt.
Dag 2
Flaneren, genieten van het flaneren per fiets in de prachtige met zonlicht versierde binnenstad van Aken.
Diepe basgezangen in een Grieks-orthodoxe zondagsdienst.
Op collectieve deur bellen -een sociologische hobby op reis- Griekse, Slavische en Arabische namen gespot naast Duitse.
Groep Roma-mannen in een park in een armer stadsdeel, zoals vaak met veel gebaren en geluiden.
Tijdens de treinrit naar Villach leer ik de Roma beter kennen bij Fonseca. Thema's zijn gastvrijheid, matriarchaat én patriarchaat, voorschriften rond wassen en taal, dialecten (60 in Europa alleen al!), tienerzwangerschappen...
Heftige lectuur, tada,
bis morgen,
Dag 3
Het stalen ros beklimmen in Slovenië! Joepie!
Spoorlopers rond München, bomalarm in een Oostenrijks station, een Italiaanse schone die me van haar trein naar Rome met stop in Villach gooit, de avond liep gisteren niet echt van een leien dakje.
Hoe herken je dat je in de Balkan bent?
1. Burgers lopen over de treinsporen
2. Rond woonblokken scharrelen bewoners in hun volkstuintjes
3. Mensen eten Burke
4. De pakwagen voor de fietsen is niet aangekoppeld (maar een coupé is snel opgeofferd)
5. Beambten lopen in echte onverslijtbare pakken
6. De voorschriften om kak door te spoelen in het treinwc zijn in het Sloveens, Duits, Frans en Italiaans, we verwijderen ons van de Angelsaksische wereld.
Waanzinnig interessante gesprekken met Tarik en Katharina over het samenleven met de grote groep Roma in Kocevje. Ik ga morgen op onderzoek in de wijk trata waar een grote groep woont. Tarik is Bosnisch en 'kent het gevoel van uitsluiting', Katharina gaf les in het lager onderwijs en kent veel families.
Samengevat: het is een enorme mix in Kocevje, ook veel Albanese Macedoniërs.
Wat mijn geinterviewden vertellen komt recht uit het boek 'begraaf me rechtop' van Isabel Fonseca.
Dag 4
Over Sloveense en Kroatische taaie bergpassen.
Het moeten om en nabij de 100 kilometer geweest zijn. In Kocevje de wijk trata bezocht en het dorpje zeline. Net als in Kroatië leven de Roma hier aan de buitenkant, in de marge, iets tussen zelfgekozen en gedwongen denk ik ...
Ze leven in een andere samenleving dan de niet-roma, ook al zijn ze numeriek in de stad met veel, 800 wordt gezegd. Ze zijn niet op de terrassen, in de spar, op de trottoirs.
Hele pittige beklimmingen met fikse stijgings percentages. Ze doen naar adem happen voor een vijftiger. Soms kilometers lang is het meter voor meter harken op de lichtste steek. Hopen dat geen pezen of spaken het begeven.
Maar ik amuseer me enorm en zwaai naar iedereen die ik kruis, op het platteland wordt het land geploegd, klaargemaakt voor aardappelen, mannen en vrouwen schoffelen.
Als ik twijfel aan de weg is er altijd wel een politieagent of pizzadame die me duiding geeft bij hellingen en afstanden.
De tocht passeerde langs Brod na kupi, delnice, ravna Gora, Vrbovski tot Ogulin.
Morgen richting Bosnië, proberen Bihac te bereiken, dat is weer een heel ander stuk Balkan.
Dag 5
Babbel met de beeldschone Ana en verbroedering met de familie van Alexander.
Razend interessant lang gesprek met Ana in het lokale museum van Ogulin. In het kasteel zat Tito nog gevangen! Later knipte hij als Joegoslavisch staatshoofd het lintje door bij de opening, hij zat als jongeling vast voor zijn communistische ideeën.
Veel nuances en kleuren in het verhaal over de relatie met de Roma. Niets is zwart of wit. Op een lezing vertel ik er meer over.
Het museum is leerrijk, ook door wat er niet wordt verteld of getoond, de waanzin van het nationalisme bijvoorbeeld. Of de hele Tito-tijd, alsof ze nooit plaatsvond.
Ik zet mijn tocht verder richting Bosnië, koffie in josipdol, alleen maar vriendelijke mensen, de barkeeper verdient 700 euro per maand maar de lasagne is dubbel zo duur als in Rotterdam waar zijn broer woont.
In Latin word ik binnengeroepen door de grootvader van Alexander, ze stoppen bier en sandwiches in mijn fietstas. Het gesprek krijgt een prachtige diepgaande filosofische wending. Het contact is meer dan hartelijk, veeleer vriendschappelijk.
Verbluffend mooie route tussen Saborska en Jezera, het lijkt wel een sprookjesboek waar ik tussen fiets, tegelijk veel sporen van een gruwelijke oorlog, een dolgedraaid nationalisme, het is een heftige streek, massagraven en veel burgerslachtoffers.
Een plek om 'bloedverwanten' dat ik van Geert Matthys mocht uitlenen, ik moet terugdenken aan de lezing van Vincent Scheltiens Ortigosa in Lokeren over nationalisme.
Een Japanse Oostenrijker vraagt waar er geroosterd varkensvlees te vinden is. No more Blood voor mij zeg ik hem ...
Voor het slapengaan.
Nog wat inspiratie uit Slovenië voor ons land, voor Kallo.
Het viel me enorm op hoe interessant de stad Kocevje zich ontwikkelt. Moderne stationsomgeving, robuuste speel infrastructuur, dubbel en lang fietspad tussen Ribnica en Kocevje, nauwelijks tot geen zwerfvuil, bushokjes zijn van lokale houtontginning gemaakt en geven een warme uitstraling ...
Ik begon wandelend te begrijpen waarom Katharina van de publieke hostel (!) zo enthousiast was over haar burgemeester.
Dag 6
En dan beland je uitgeput bij de vader van de trainer van Cercle Brugge
Een pittige dag! Wel makkelijk en supersnel de grens over geraakt op weg naar Bihac. Zelfs een Prittplakstift gevonden om mijn kasticketjes in mijn dagboek op te kleven.
Stoemelings bij de vader van de trainer van Cercle beland in zijn erg authentieke hotel. Zonder wifi Maar zeer gastvrij.
Warme eenvoudige contacten met warme eenvoudige mensen in Bihac, alleen al het kopen van een pot artisanale konfituur is een diepmenselijke ervaring. Een oudere vrouw die me een halve appel aanbiedt wrijft mijn koude handen. De pot is overigens uitgelopen in mijn fietstas alsof drie honden erin gekotst hebben, zo lijkt het 's avonds.
De omgeving van de Plivicemeren gepasseerd. In Razic een fijn hartelijk gesprek langs de rivier de Una. De vrouw woonde lange tijd in Zwitserland. De omgeving is hier heel gemengd getuigt ze. De islam noemt ze relaxed. We zijn inderdaad in de heilige maand van de moslims, de ramadan is bezig maar daar merk je weinig van in de stad en onderweg. Kroaten, Serviërs en Bosnjakken leven hier goed samen, volgens Lena zijn het politici die met oogkleppen oplopen en de boel altijd ophitsen.
Tarik serveert me Turkse koffie in 'domaci sokovi', ik ga snel onder de veren.
Dag 7
Gestrand in Mrkonjic Grad met kapotte fiets.
Vooreerst: alle problemen zijn zeer relatief als je die afzet tegen grotere. Mijn versnellingsapparaat is afgebroken maar met gepaste netwerken, een beetje geluk, een passage bij een BANKOMAT zie ik dat in dit kleine stadje Mrkonjic Grad wel op te lossen. Er is geen schema, dus bestaat er ook niet zoiets als oponthoud ...
Deze ochtend nog hagel en koude zijwind die hard beukte, de namiddag tussen Bosanski Petrovac en Kljuc verliep dan weer rugwaarts, minder stijl, zachte lentezon.
Hier in Grad was er een wiskundeleraar met grappig Engels die zich over me heeft ontfermd. Hij voerde me met al 'mijnen brol' naar een warme slaapplek. 'I like to help', hij heeft het wel vier keer gezegd. Gelukkig kon ik zijn kleinzoon Milan nog een lat chocolade in de hand stoppen.
Onderweg de veel grotere miserie: heel veel oorlogsmemorialen, burgers van alle gezindten, maar vaak enorm jonge mannen. Ik telde 132 islamgraven in brasko, later weer Servische kruisen. Vaak 1992 of 1995 als sterfdatum, de bloedige ijkpunten van de terreur.
Dat hun dood tot niets heeft geteld, 'da woaren al te shreklikke dingn' zong Willem in 1000 soldaten.
Altijd iemands vader, altijd iemands kind ...
Een mirakel op het begin van dag 8.
Twee jonge kerels, amper 20. Ze gaan met speciale boren mijn fiets te lijf, ze zetten een nieuwe bout met 'verse' schroefdraad op mijn frame. Het zijn topartiesten, hyper efficiënt en een ongeziene focus.
Ze accepteren geen geld, het is een soort altruïstische hobby van hen om burgers met fiets problemen bij te staan. Dit raakt me diep, mijn ogen worden glazen van deze gasten. De Balkan zit vol met prachtige mensen.
Als je ooit in Mrovska Grad strandt met je fiets, daar wonen engelen. Ze gaven me terug mijn fietsvleugels.
Amen.
Een zondagsrit op zaterdag langs de Vrbas
Ook vandaag werd in Bosnië een schaap of zeug gespietst en uren rondgedraaid met hete kolen eronder.
Jas naar verkocht me een paar wintersokken 'für kalte Füssen in Winter'. Een imker monsterde bijen, een Belg bereikte voor een hevige bui Donji vakuf, hij had hier eerder gefietst en geslapen, in 2007.
Een tandeloze zestiger verkocht me 'Bosnaton Music', het was zoeken naar een CD waarop géén deerne met enorme borsten stond afgebeeld.
In jajce werd een moskee lang geleden naar een vrouw genoemd, het was één van de laatste, achttiende eeuw die in de Ottomaanse tijd werd gebouwd. De oude vestingmuren uit de dertiende eeuw waren nog intact.
Het was wind tegen én lichtjes bergop -stroomopwaarts- fietsen langs een kolkende vrbas, het versnellingsapparaat hield stand. De Belg telde 55 kilometer op het einde van de dag.
De sfeer van het orthodoxe paasfeest was overal, kinderen schilderden eieren, begraafplaatsen lagen vol plastic bloemen. Twee fietsenmakers uit Mrovska Grad getuigden dat hun vader -een pompier- werd opgeroepen in de oorlog, moeder vluchtte naar Banja Luka. Alle mannen tussen 18 en 45 moesten onder de wapens. Kroatische troepen hebben een bloedbad in de stad aangericht.
Het is fietsen tussen Republika Srpska en de Federatie maar het landschap is overal even adembenemend, bijna iedereen zwaait.
Een man met de fiets in Prisoje trakteert me op spuitwater. Hij is lichtjes ontgoocheld dat ik geen pivo drink, in de superette ben ik ongewild een attractie, een man uit België met ... Plastiek bloemen op zijn mond. Maar die verwelken niet wist Guido Belcanto al.
Een bijzonder contact met een politie-agent in Travnik
Aan een kleine kleurrijke moskee geraak ik met Tarik aan de praat. Voorheen trucker, nu arm der wet. Hij is blij dat ik zoveel over zijn land weet.
Ik vertel hem over mijn tien jaar in de gevangenis van Gent. Als ik hem vraag naar de misdaad in Bosnië, het type delicten noemt hij de politiekers met een glimlach.
Nabij Vitez is er een herdenking van dertig jaar genocide bezig, in 1993 verloren ook daar meer dan honderd burgers het leven na een Kroatisch offensief.
Hij maant me aan nog even de moskee aan de binnenkant te bekijken voor het gebed start.
De stad heeft een ruime voetgangerszone, ongebruikelijk en een verademing in de Balkan. Vandaag na 35 kilometer fietsen nog geen tweewielers gekruist. Veel verliefde paartjes.
Nobelprijswinnaar Ivo andric schreef hier in 1961 "de kroniek van Travnik" Over de ontmoeting tussen west en oost. Ik zoek straks zijn huis op.
Dag 9
De kleurrijke moskee in Travnik, de industrie stad Zenica, de poepsjieke kamer.
Vrouwen kwamen samen in de Sarena Dzamija voor gebed, daarvoor kon ik nog even genieten van het prachtige interieur van de moskee uit 1757. Bloemmotieven aan de buitenkant.
Huis van Ivo Andric was voltreffer. De ambtenaar verbonden aan de fraaie woning schetst het bijzondere van de schrijver. Is hij nu Joegoslavisch of Bosnisch? Daar heb ik een heel symposium voor nodig reageert hij gevat. Ik ga zeker de brug over de Drina lezen. Iemand dat boek in overtal?
Alle lelijke baanwinkels lijken wel rond Vitez te zijn gedropt. Even voor Zenica dreigt het mis te lopen. Mijn ketting loopt vast bij het schakelen, met geduld en dat colsonbandje ontwar ik de ketting. Mijn vrouw zal het niet geloven dat ik deze practische uitdaging tot een goed einde heb gebracht zonder haar hulp en intelligentie.
In Zenica ga ik sjiek in het hotel Dubrovnik boeken. Straks plannen voor de komende dagen maken. De Balkan bood weer alles waar mijn hart sneller van slaat.
Dag 10
Verzopen Lokers fietskieken haalt Doboj.
In de immer gutsende regen 100 kilometer afgefietst tussen Zenica en Doboj.
De eerste 35 daarvan erg stresserend omwille van rakelingse trucks en tunnels zonder einde.
Daarna de oude weg via Zavidovici en Magla genomen, op die B-weg was ik plots bijna moederziel alleen. De weg slingerde naast de brede rivier Bosna die veel te slikken kreeg vandaag én een stokoud spoor waar ik de hele dag 1 goederentrein zich over zag voortslepen.
In een klein hotel Integra kijken ze raar op. Er is een verjaardagsfeestje aan de gang met live muzikanten. Het contrast tussen de perfect opgeklede gasten en de sjofele uitdruppende koersbroekman kan niet groter zijn.
In de kleinste kamer benut ik elk haakje, elke kapstok, er hangt een blazer uit Tito's tijd die mijn Saamo-hoodie droogt.
Ik trek mijn gebreide warme wintersokken uit de omgeving van Donji Vakuf aan. De stad Doboj lonkt.
Dag 11
Een woeste burcht, een compleet opgedeeld dorp en heel veel zalige droge fietskilometers richting Kroatië.
Vanop het hoogste punt van het versterkte kasteel van Doboj uit de dertiende eeuw een prachtig uitzicht over de stad.
Ik vraag de weg aan de uitbater van een carwash naar Grapska om mijn weg naar Modrica voort te zetten en hij stelt dat er twee Grapska's zijn : een Servisch en een moslimdeel. Onderweg merk ik dat er inderdaad een sterke opdeling is in gemeenschappen. De hele weg kom ik oorlogsmonumenten tegen, bijna alle namen zijn mannen, allen gevallen in de strijd tussen 1992 en 1995. De oorlog heeft er hier flink ingehakt.
In Grapska dat ik wat nauwer wil observeren holt Ali naar me als ik aan de islamitische begraafplaats stop. Van de meer dan honderd doden waren er veel familie van hem. Hij toont me drie familienamen waar hij mee verbonden is. Hij staat erop me te fotograferen, met en zonder fiets. Het raakt me. In gebedshouding wil hij ook wel op de foto.
Ontspoord nationalisme -in Bloedverwanten hebben de auteurs het over de dodelijke cocktail van "Servische hegemonie en Kroatisch separatisme" - kan diepe wonden slaan.
Ik fiets verder met veel vragen: hoe manifesteert die ruimtelijke segregatie zich vandaag in de lagere school of in de voetbalploeg af?
Aan de hand van de overlijdensberichten -die hangen nooit gemengd uit, ook in de dood blijft de tweedeling- en de vlaggen die wapperen en de winkels die al of niet bier verkopen en de boeren die varkens houden weet je welk segment Bosniërs er wonen.
In de Servische bar in Vranjak is er enkel ... Turkse koffie. Oorlogsmonumenten voor de gevallen partizanen in de tweede Wereldoorlog herinneren nog dar dit ooit het Joegoslavië van Tito was.
Dag 12
Terug in Kroatië. De reparatie van de wereld lezen in Slavonski Brod
Geen betere en passender plaats om Slobodan Snajder te lezen dan in de grensstad Slavenski Brod waar de rivier Sava de grens met Bosnië markeert.
De hele dag door het zeer zacht glooiende Slavonië gefietst, enkele regenbuien wel en niet kunnen ontwijken. Samac en het zeer nostalgische Plaza Hotel waren een heerlijke laatste stop in Bosnië. Met de resterende Bosnische Marken yoghurt, bananen en brood ingeslagen alles waar een fietsreiziger kan op leven.
De uitbater herinnerde aan een legendarische voetbalmatch tussen Lokeren en Rode Ster Belgrado maar het bleef voor mij onduidelijk wie gewonnen en wie verloren had. Iemand?
In Slavonski Brod is de zon terug van de partij. De stad is wat afgebladderd maar heeft nog alle sporen van de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije. Kleuren, bouwstijlen, brede wandelpromenades .... Tudjman heeft hier een standbeeld, is er iemand die hier een wrange smaak bij heeft?
De verschillen tussen Bosnië en Kroatië zijn meteen interessant :
1.in Kroatië wordt papier en PMD gescheiden verzameld en opgehaald
2. Zwerfvuil is minder prominent
3. Er zijn meer verkeersborden met kilometer aanduidingen
4. Er zaten minder 'losse' honden achter me aan
5. Kroaten zwaaien minder uitgelaten.
Morgen trein ik de Balkan uit, het wordt wennen. Gelukkig kan ik acht uur lezen in 'De reparatie van de wereld' en in Rolf Bauerdicks 'Zigeuner'.
Dat boek is met veel liefde voor de Roma geschreven zonder in exotisme of niet-nuance te vervallen.
Zo eert hij Menyhert Lakatos op p. 291 : "Zijn zigeuners dulden de geschiedenis, zeker. Maar ze maken ook zelf geschiedenis. Bij Lakatos zijn mensen mensen en geen slachtoffers. En ze blijven mensen, met al hun mooie en al hun duistere kanten "
Laat dat nu net met mijn mensbeeld samenvallen.
Balkanbezinksel
Ik betaal 35 euro om meer dan 8 uur op een trein te mogen blijven zitten die me van Kroatië door Slovenië tot Oostenrijk zal brengen. Dat is minder dan 5 euro per uur, inclusief de fiets. De trein hobbelt meer dan hij zoeft, Slovenië lijkt vanuit mijn coupé op Bosnië. In Albanië gaat de trein trager.
Ik lees 117 bladzijden in 'Zigeuners' en een vijftigtal in 'De reparatie van de wereld'. Slobodan Snajder weet de heftige microlevens van Vera en Kempf doorheen de geschiedenis van de voorbije drie eeuwen. Het is écht een meesterlijke roman. Jos Geysels had gelijk in zijn enthousiasme en de 5 sterren die recensente Karen Billiet op 13 maart 2021 in DSL gaf is helemaal terecht.
Ik sorteer ongeveer 400 foto's, een deel gaat naar de prullenmand. Foto's belanden in submapjes als 'fietssferen', 'religie', 'boeken', 'Roma' ... Ik broed op een lezing in de veranda of bij u thuis.
Er hangen 3 nieuwe bloemen aan mijn mand, gevonden op de looppaden van Sloveense, Kroatische en Bosnische begraafplaatsen.
Één zin bij Snajder luidt: "Tito, die in zekere mate de problemen van de keizer geërfd had, zou net als de monarch Frans Joseph op tijd overlijden om niet te hoeven zien hoe zijn land uiteenviel. Soms is de dood op deze wereld ook genadig voor iemand die sterft zonder in het hiernamaals te geloven" (P. 381)
Geniaal toch?
Ik trein verder naar München, denkend aan die bijzondere nonkel van Baliebrugge waar we afscheid van nemen.
Massa's fietsinspiratie in Salzburg.
Vier uur tijd gehad om me als lid van de vakbond van de fietsers te laten inspireren door fietsfaciliteiten. Sociale appartementscomplexen met fietsgarages, prima bewegwijzering, solidaire herstelplaatsen voor fiets-EHBO, prima fietspaden en parkeerformules van een dubbele verdieping, ...
Ik kom opgeladen terug!
Wat als onze sociale woonwijken zich op Salzburg zouden inspireren?
Als buurtopbouwwerker met Aslihan Van Saamo in Kallo kijk ik mijn ogen uit naar dit geïntegreerde sociaal wonen.
Op wandelafstand is er een lokale spar, een wijkbibliotheek, een medische post, een soort van caw-filiaal, maatwerkbedrijven rond hergebruik , veel speelruimte, wandelpaden, een samentuin...
Kunnen we alstublieft onze minister van wonen eens naar Salzburg sturen?
Een Eritrese dame rekent mijn CD voor Anna Segaert af, de meisjes van de wijk hebben een eigen ontmoetingsmoment georganiseerd ...
Dit is likkebaarden en tegelijk knaagt het dat onze wijken zo schraal uitgebouwd zijn. Verdomme!
Dag 13
Man met baklava gespot in München
Simon Allemeersch wil ook in Kroatië fietsen, Helga Collyn heeft een lezing geboekt, ik zag een man met baklava, heel veel, in München. Ik geloof dat de ramadan beëindigd is, heel veel kinderen hebben hun mooiste kleren aan, moslima's kussen elkaar op straat. De sfeer is hier uitgelaten en het werkt aanstekelijk op me.
Tussen Salzburg en Beieren zaten we opgepropt als sardines in een toegestampt blik, mijn potje goedkope yoghurt lekte op een dure bagagekoffer.
De sfeer bleef gemoedelijk, zelfs wat humoristisch. Ik heb veel bewondering voor het treinpersoneel die in extreem hectische omstandigheden met veel geduld de boel doet draaien, de mierenhoop, dat is het letterlijk. Ze staan alle mensen liefdevol te woord, klinkt dat melig?
Vera, hoofdpersonage in de reparatie van de wereld heeft vastgezeten in het vrouwenkamp Stara Gradiska en ik wil het volgend jaar bezoeken. En Jasenovac, een concentratie kamp van het fascistische Kroatische ustasa-bewind.
Nee, ik ben écht nog niet uitgekeken op de Balkan.
Nog één briljante zin bij Snajder: "Hier zijn vlucht en ballingschap de meest elementaire vormen van bestaan". (P.418)
Of deze: " Voor de meeste mensen is het leven een lappendeken van van alles en nog wat".
Ook van mij. U?
Dag 14
Pudding koken voor mijn geliefden
Noem het gerust een bizar ritueel: met alle suikerzakjes die ik uit de Balkan heb meegebracht ga ik straks pudding koken met speculoos op de bodem. Zo zal ik mijn dankbaarheid uiten en mijn plek in het gezin weer opzoeken. Zien hoe ik dienstbaar kan zijn na 14 dagen afwezigheid.
Ik zal de kaarten en de boeken terug in de Balkan kast in het juiste schab plaatsen.
Ik ben benieuwd of het pompoenzaad van Tuur De Moor en van mijn vader al is gekiemd, hoe de kinderen het stellen, of mijn zoon nog een basket match heeft gewonnen.
Thuis, waar je Balkanbezinksel verder mag bezinken.
Ik dank oprecht ook alle lezers en commentatoren die me onderweg hebben gevolgd, gevoed, aangemoedigd.
Do widzenia!
DAG 17
WAAR LIGT DE BALKAN?
Mijn geliefde slaapt nog. Ik combineer de Turkse koffie van rond de grensstad Samac en herlees ‘De poppenspeler en de duivelin’ van Johan de Boose. Het blijft een sterk boek, een soort road novel van een deskundig Slavist en Kroatië-kenner.
Er zijn nog zeer aangename uitwisselingen met Hubert, Lucie, Martijn over Slavonië. Facebook genereert ook mooie uitwisselingen.
Waar ligt de Balkan? Een vraag zonder afgebakend antwoord op pagina 234 , maar zijn dat niet de mooiste antwoorden?
“De Balkan is altijd een ingebeelde ruimte geweest”, zei David, ‘en niemand weet eigenlijk waar die ligt. Voor iedereen kan het iets anders betekenen (Voor mij ligt ze voor een deel in Kallo, nvdr).Is Kroatië de Balkan? De Balkan is overal en nergens. Het is een berg, een rivier, een lappendeken, een continent. Heel Europa is de Balkan! Cynici zeggen dat de Balkan begint op het busstation van Wenen, waar de bussen naar het voormalige Joegoslavië vertrekken”.
BOEKEN IN EN UIT
Ik trek naar de Krook. Muziek van Sintiromarus terugbrengen en ook ‘Zigeuners’ van Rolf Bauerdick, een boek dat grote indruk op me gemaakt heeft. Op zoek naar Ivo Andric’ ‘De brug over de Drina’ en Martijn wees me op Dubravka Ugresjitsj die zichzelf ‘transnationaal’ of ‘postnationaal’ noemde, ze is recent gestorven.
Broeden op een lezing over de Balkan, maar eerst de Etty Hillesumcircel op14 mei verder in de steigers zetten.
Tada !